Europejski, międzynarodowy i polski system normalizacyjny

Fot. Adobe Stock/ © chokniti

Krajowy system normalizacyjny

PKN działa na podstawie ustawy z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. z 2015 r., poz. 1483). Ustawa określiła podstawowe cele, zasady, organizację i finansowanie normalizacji. 

Podstawowymi zasadami normalizacji są:

• jawność i powszechna dostępność;
• uwzględnianie interesu publicznego;
• dobrowolność uczestnictwa w procesie opracowywania i stosowania norm;
• zapewnienie możliwości uczestnictwa wszystkim zainteresowanym w procesie opracowywania norm;
• konsens jako podstawa procesu uzgadniania treści norm;
• niezależność od administracji publicznej oraz jakiejkolwiek grupy interesów;
• jednolitość i spójność postanowień norm;
• wykorzystywanie sprawdzonych osiągnięć nauki i techniki;
• zgodność z zasadami normalizacji europejskiej i międzynarodowej.

Normalizacja krajowa jest prowadzona w celu:

• racjonalizacji produkcji i usług poprzez stosowanie uznanych reguł technicznych lub rozwiązań organizacyjnych;
• usuwania barier technicznych w handlu i zapobiegania ich powstawaniu;
• zapewnienia ochrony życia, zdrowia, środowiska i interesu konsumentów oraz bezpieczeństwa pracy;
• poprawy funkcjonalności, kompatybilności i zamienności wyrobów, procesów i usług oraz regulowania ich różnorodności;
• zapewnienia jakości i niezawodności wyrobów, procesów i usług;
• działania na rzecz uwzględnienia interesów krajowych w normalizacji europejskiej i międzynarodowej;
• ułatwiania porozumiewania się poprzez określanie terminów, definicji, oznaczeń i symboli do powszechnego stosowania.

Organizacyjnymi elementami systemu normalizacji w Polsce są:

• Polski Komitet Normalizacyjny (PKN) – państwowa jednostka organizacyjna pełniąca rolę krajowej jednostki normalizacyjnej (państwowa jednostka budżetowa).
• Rada Normalizacyjna – kolegialny organ opiniodawczo-doradczy PKN, w którego skład wchodzą przedstawiciele organizacji gospodarczych, organizacji zawodowych, technicznych i naukowych, organizacji konsumenckich, organizacji pracodawców, wyższych uczelni i instytutów naukowo-badawczych oraz administracji rządowej.
• Organy Techniczne PKN (OT)
  • Rady Sektorowe (RS) – składające się z Przewodniczących Komitetów Technicznych i Komitetów Zadaniowych danego Sektora WPN, koordynujące działania w zakresie tematyki danego Sektora.
  • Komitety Techniczne (KT) – ciała kolegialne powoływane przez Prezesa PKN do prowadzenia prac normalizacyjnych w przyporządkowanym im zakresie tematycznym, skupiające reprezentantów członków – specjalistów delegowanych przez organizacje: gospodarcze, pracodawców, konsumenckie, zawodowe i naukowo-techniczne, organy administracji rządowej, szkoły wyższe, placówki naukowe.
  • Komitety Zadaniowe (KZ) – ciała kolegialne powoływane przez Prezesa PKN do wykonania określonego zadania normalizacyjnego (np. do opracowania jednego lub kilku projektów norm),
  • Podkomitety Techniczne (PK) – ciała kolegialne powoływane przez Prezesa PKN na wniosek Przewodniczącego KT do prowadzenia prac normalizacyjnych w wydzielonej części zakresu tematycznego KT.

Głównymi zadaniami PKN są:

Organy Techniczne PKN realizują zadania określone w procedurach ZSZ, dostępnych na stronie internetowej PKN.

Do wykonywania określonych zadań w OT są powoływane Grupy Projektowe i Grupy Zadaniowe. W przypadku zadań, których zakres tematyczny jest wspólny dla kilku RS lub wymaga współpracy ekspertów z kilku dziedzin, a w szczególności gdy istnieje potrzeba utworzenia grupy zwierciadlanej do Grup Koordynacyjnych CEN i CENELEC, Przewodniczący danej RS może powołać Koordynacyjną Grupę Zadaniową.

• określanie stanu i kierunków rozwoju działalności normalizacyjnej;
• organizowanie i nadzorowanie działań związanych z opracowywaniem i rozpowszechnianiem Polskich Norm i innych dokumentów normalizacyjnych;
• zatwierdzanie i wycofywanie Polskich Norm i innych dokumentów normalizacyjnych,
• reprezentowanie Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych i regionalnych organizacjach normalizacyjnych, uczestnictwo w ich pracach oraz występowanie za granicą w sprawach dotyczących normalizacji;
• inicjowanie i organizowanie pracy Organów Technicznych;
• organizowanie i prowadzenie działalności szkoleniowej, wydawniczej, promocyjnej i informacyjnej dotyczącej normalizacji i dziedzin pokrewnych;
• opiniowanie projektów aktów wykonawczych związanych z normalizacją;
• uczestnictwo w krajowym systemie notyfikacji norm i aktów prawnych.

Organy Techniczne PKN realizują zadania określone w procedurach ZSZ, dostępnych na stronie internetowej PKN.

Do wykonywania określonych zadań w OT są powoływane Grupy Projektowe i Grupy Zadaniowe. W przypadku zadań, których zakres tematyczny jest wspólny dla kilku RS lub wymaga współpracy ekspertów z kilku dziedzin, a w szczególności gdy istnieje potrzeba utworzenia grupy zwierciadlanej do Grup Koordynacyjnych CEN i CENELEC, Przewodniczący danej RS może powołać Koordynacyjną Grupę Zadaniową.

Uczestnictwo PKN w europejskim i międzynarodowym systemie normalizacji

Polski Komitet Normalizacyjny (PKN), jako krajowa jednostka normalizacyjna upoważniona na mocy ustawy z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji (Dz. U. z 2015 r., poz. 1483) do reprezentowania interesów Polski w dziedzinie normalizacji na arenie międzynarodowej, prowadzi intensywną współpracę z organizacjami normalizacyjnymi szczebla międzynarodowego i europejskiego, a także z krajowymi jednostkami normalizacyjnymi innych państw.

Głównymi organizacjami, z którymi współpracuje PKN, są:

- na poziomie międzynarodowym

• Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna (ISO) (International Organization for Standardization) – organizacja pozarządowa z siedzibą w Genewie, powołana do życia w 1947 r. PKN jest jednym z członków założycieli ISO.
• Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna (IEC) (International Electrotechnical Commission) – organizacja pozarządowa z siedzibą w Genewie, powołana do życia w 1906 r.
  Krajowy Komitet Elektrotechniki, którego rolę pełni obecnie PKN, jest członkiem IEC od 1923 r. 

- na poziomie europejskim

• Europejski Komitet Normalizacyjny (CEN) (European Committee for Standardization) powstał w 1974 r., PKN jest członkiem od 2004 roku.
• Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki (CENELEC) (European Committee for Electrotechnical Standardization) – powstał w 1973 r. PKN jest członkiem od 2004 roku.
• Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych (ETSI) (European Telecommunications Standards Institute) utworzony w 1988 r. PKN pełni rolę krajowej organizacji normalizacyjnej (ETSI NSO) od 2004 roku.

Typowa struktura organizacji normalizacyjnych

Członkostwo PKN w ISO i IEC

Celem organizacji ISO i IEC jest krzewienie współpracy ogólnoświatowej we wszystkich zagadnieniach związanych z normalizacją, promowanie i tworzenie międzynarodowych dokumentów normatywnych, głównie Norm Międzynarodowych (International Standards).
Opracowane dokumenty normalizacyjne ISO i IEC (m. in. normy, specyfikacje techniczne, raporty techniczne i przewodniki) stanowią podstawę dla norm krajowych i regionalnych oraz dla systemów oceny zgodności (certyfikacja), a także dla uzgodnień technicznych w handlu międzynarodowym. Mogą też być wykorzystane przez władze krajowe w pracach legislacyjnych, jako podstawa krajowych przepisów technicznych. Nie ma obowiązku wprowadzania norm ISO czy IEC przez ich członków do zbiorów norm krajowych, jednak jest to zalecane, w celu zmniejszania barier technicznych w handlu.

Członkami ISO i IEC są krajowe jednostki normalizacyjne, takie jak PKN. 

Prawa i obowiązki PKN jako członka pełnego ISO i IEC:

• reprezentowanie krajowych interesariuszy w organach zarządzających i wykonawczych;
• promowanie międzynarodowej działalności normalizacyjnej;
• wdrażanie dokumentów normalizacyjnych ISO i IEC;
• uczestniczenie w pracach technicznych:
  • udział ekspertów PKN w grupach roboczych (WG),
  • udział delegatów PKN w posiedzeniach organów technicznych,
  • prowadzenie przez PKN sekretariatów ciał technicznych,
  • opiniowanie dokumentów roboczych na wszystkich etapach.

Wyróżnia się dwa rodzaje uczestnictwa w pracach technicznych poszczególnych komitetów technicznych (Technical Committee, TC) oraz podkomitetów (SubCommittee, SC). Każda krajowa jednostka deklaruje swój udział w pracach poszczególnych TC oraz SC lub informuje o braku zainteresowania pracami. Istnieją dwie kategorie członkostwa:

• członkostwo "P" (participating member) – polega na aktywnym uczestniczeniu w pracach danego TC lub SC, czyli na opiniowaniu dokumentów roboczych, głosowaniu nad projektami dokumentów normalizacyjnych oraz udziale w posiedzeniach;
• członkostwo "O" (observer member) – pozwala na dostęp do dokumentów roboczych oraz daje możliwość udziału w posiedzeniach danego ciała technicznego w charakterze obserwatora.

Szczegółowe dane dotyczące członkostwa i prac technicznych znajdują się na oficjalnych stronach:

• ISO in figures
• IEC Facts & figures

Członkostwo PKN w CEN i CENELEC

Europejskie organizacje normalizacyjne (CEN, CENELEC i ETSI) powstały w wyniku idei wprowadzania Jednolitego Rynku Europejskiego w ramach Wspólnoty Europejskiej oraz EFTA. Członkami CEN są krajowe jednostki normalizacyjne (NSB) państw UE oraz EFTA, natomiast członkami CENELEC krajowe komitety (NC) elektrotechniki.

Kraje członkowskie CEN i CENELEC (34 członków):

• wszystkie kraje członkowskie UE;
• kraje EFTA: Islandia, Norwegia, Szwajcaria;
• Republika Macedonii Północnej;
• Serbia;
• Turcja;
• Wielka Brytania.

Prawa i obowiązki członka CEN i CENELEC:

• reprezentowanie krajowych interesariuszy w organach zarządzających i wykonawczych tych organizacji;
• uczestniczenie we wszystkich pracach na poziomie technicznym – zgłaszanie ekspertów (WG), delegatów (TC SC) do prac w ciałach technicznych;
• prowadzenie sekretariatów ciał technicznych;
• wypracowanie i przekazanie stanowiska krajowego do projektów norm (ankieta powszechna i głosowanie);
• transpozycja krajowa wszystkich Norm Europejskich i ich rozpowszechnianie;
• wprowadzanie okresu wstrzymania prac krajowych (tzw. standstill).

Szczegółowe dane dotyczące członkostwa i prac technicznych znajdują się na oficjalnej stronie CEN CENELEC in figures.

Członkostwo PKN w ETSI

W wypadku ETSI członkiem może zostać każda organizacja, firma lub instytucja związana z telekomunikacją z krajów obszaru Europejskiej Konferencji Administracji Poczty i Telekomunikacji (CEPT). Obecnie ETSI liczy ponad 900 członków z przeszło 60 krajów, również spoza Europy. W ETSI PKN pełni rolę Krajowej Organizacji Normalizacyjnej (tzw. ETSI NSO).

Do obowiązków ETSI NSO należą:

• organizowanie ankiety powszechnej i głosowania nad projektami Norm Europejskich serii telekomunikacyjnej (ETSI EN);
• ogłaszanie i przestrzeganie okresu wstrzymania prac krajowych (tzw. standstill);
• wprowadzanie norm ETSI EN do zbioru Polskich Norm.