Powoływanie się na normy w przepisach

Polskie Normy często postrzegane są jako przepisy prawa, co jest interpretacją błędną. Wciąż pokutuje głęboko zakorzenione przeświadczenie o obowiązkowości stosowania Polskich Norm powołanych w rozporządzeniach. Takie zastrzeżenie wprowadziła ustawa o normalizacji z dnia 3 kwietnia 1993 r. W obecnym stanie prawnym powołanie się na Polską Normę w przepisie prawnym nie zmienia jej dobrowolnego statusu. Odniesienie do Polskiej Normy w akcie prawnym niższego rzędu niż ustawa, nie jest wystarczającą przesłanką do stwierdzenia obowiązku jej stosowania. Przesądzają o tym zasady rządzące hierarchią źródeł polskiego prawa.

PKN nie ma kompetencji do uchwalania regulacji prawnej w przedmiotowym zakresie. Takie uprawnienie ma wyłącznie ustawodawca i jeśli wskazuje w akcie prawnym Polskie Normy jako dokumenty odniesienia służące do wykazywania zgodności z przepisami prawa, to jednocześnie jest odpowiedzialny za wskazanie trybu postępowania w przypadku zmiany Polskiej Normy, jak i stosowania okresów przejściowych (bądź ich ustanowienia). Być może prawodawca powinien poddać pod rozwagę rozwiązanie w postaci wprowadzenia ulg finansowych dla zainteresowanych, poprzez możliwość zastosowania premii podatkowej od zakupionych legalnie norm powołanych w przepisach prawnych.

Cechy przepisu i normy

Zgodnie z postanowieniami ustawy o normalizacji w przepisach prawa można powoływać się na Polskie Normy. W zależności od sposobu i skutków powołania można wyróżnić następujące rodzaje powołań^[1]:

Ze względu na:

   dokładność powoływania się:

• powołanie datowane

powołanie datowane to powołanie się na normy identyfikujące jedną lub więcej określonych norm w taki sposób, że późniejsze nowelizacje tej normy lub tych norm nie mogą być stosowane, dopóki dany przepis nie zostanie zmieniony. Norma jest zwykle identyfikowana przez podanie jej numeru i daty lub numeru jej wydania; może być również podany jej tytuł.
Np.: PN-EN 45020:2009

• powołanie niedatowane

powołanie się na normy identyfikujące jedną lub więcej określonych norm w taki sposób, że późniejsze nowelizacje tej normy lub tych norm mogą być stosowane bez potrzeby zmian danego przepisu. Norma jest zwykle identyfikowana przez podanie jej numeru; może być również podany jej tytuł. Np.: PN-EN 45020.

• powołanie ogólne (pośrednie)

powołanie się na normy, wskazujące wszystkie normy określonej jednostki organizacyjnej lub z poszczególnej dziedziny, bez identyfikowania każdej z nich z osobna. Np.: 1. … metody oznaczania stopnia zawartości bromu przedstawiono w Polskich Normach; 2. … jak przedstawiono w normach z zakresu instalacji elektrycznych PN-IEC 60364; Zastosowanie odpowiednich Norm Europejskich stwarza domniemanie, że wyrób spełnia wymagania zasadnicze dyrektywy; 3. Oznaczenie stopnia zawartości bromu należy wykonać zgodnie z aktualnym poziomem wiedzy i dobrą praktyką inżynierską. Aktualny poziom wiedzy jest opisany m. in. w Polskich Normach.

   moc powoływania się:

• powołanie wyłączne (bezpośrednie)

powołanie się na normy, z którego wynika, że jedynym sposobem spełnienia odpowiednich wymagań przepisu technicznego jest osiągnięcie zgodności z normą (normami), na którą (na które) się powołano. Np.: (przykład fikcyjny) Stopień zawartości bromu należy określić według PN-EN 1234:2006 Oznaczanie stopnia zawartości bromu

• powołanie wskazujące (bezpośrednie)

powołanie się na normy, z którego wynika, że jednym z możliwych sposobów spełnienia odpowiednich wymagań przepisu technicznego jest osiągnięcie zgodności z normą (normami), na którą (na które) się powołano. Np.: 1. „Wyrób powinien spełnić wymagania bezpieczeństwa określone w p. 2. Wykonanie wyrobu zgodnie z postanowieniami PN-EN 1234:2006 stwarza domniemanie, że wyrób spełnia te wymagania."; 2. „Wyrób powinien być wykonany zgodnie z dobrą praktyką inżynierską i aktualnym poziomem wiedzy. Aktualny poziom wiedzy jest opisany między innymi w Polskich Normach, w szczególności w PN-EN 1234:2006"

Bardzo często powołania „ze względu na moc" nazywa się bezpośrednim, a powołanie ogólne - pośrednim. Zamiast „powołania się" stosuje się także termin „odesłanie" .Odesłanie bezpośrednie może mieć dwie formy: odesłania wyłącznego lub wskazującego (indykatywnego). Odesłanie bezpośrednie wyłączne do określonej normy lub jej części skutkuje tym, że ta norma lub jej fragment staje się częścią prawa. Jedynym sposobem spełnienia wymagań prawnych jest stosowanie określonej normy. Legislator wprowadza więc obowiązek stosowania tej normy, która staje się przepisem technicznym. Niesie to za sobą konieczność zmiany przepisu, gdy wskazana norma ulegnie nowelizacji. Ponieważ proces legislacyjny trwa zwykle długo, może dojść do sytuacji, w której aktualna norma będzie sprzeczna z obowiązującym przepisem. Tego typu podejście jest charakterystyczne dla gospodarki z silną ingerencją państwa , osłabia konkurencyjność przedsiębiorstw i zniechęca do innowacyjności. W Europejskim Obszarze Gospodarczym taka opcja nie jest preferowana. Znacznie wygodniejszym sposobem jest zastosowanie odesłania ogólnego, które nie niesie ze sobą wspomnianej komplikacji. Zasadę odesłania ogólnego zastosowano na przykład w tzw. Nowym Podejściu. Sformułowanie: „Zastosowanie odpowiednich Norm Europejskich stwarza domniemanie, że wyrób spełnia wymagania zasadnicze dyrektywy" jest odesłaniem ogólnym i nie wymaga stałego monitorowania, czy odesłanie do norm jest aktualne. W powołaniu wskazującym legislator zaleca stosowanie danej normy jako opcję preferowaną, ale dopuszcza stosowanie innych rozwiązań technicznych pod określonymi warunkami. Jest to całkowicie zgodne z zasadami normalizacji dobrowolnej, ponieważ nie ogranicza wytwórców do stosowania jednej wskazanej drogi spełnienia wymagań prawa.

Jak widać, tylko jeden ze sposobów powołania się na normę (odesłania) w przepisie prawnym może generować obowiązek jej stosowania. Nie oznacza to jednak, że w każdym przypadku zastosowania wyłącznego powołania się na normę powstaje obowiązek jej stosowania! Zgodnie z  aktualnym porządkiem prawnym umieszczenie powołania wyłącznego w Rozporządzeniu Ministra nie znosi postanowienia ust. 3 art. 5 ustawy o normalizacji: stosowanie Polskich Norm jest dobrowolne. Powołanie się na Polską Normę w przepisie prawnym nie zmienia jej dobrowolnego statusu, chyba że legislator świadomie chce ten status zmienić, co jest możliwe przez wyraźne wskazanie tylko w postanowieniach innej ustawy.

Warto dodać, że tzw. normy zharmonizowane, których wykaz jest umieszczany w celach informacyjnych w Dzienniku urzędowym UE (wykaz polskich implementacji tych norm w Monitorze Polskim), są również normami do dobrowolnego stosowania.

Przykłady prawidłowych odesłań do PN w przepisach

• Budynki i obiekty budowlane powinny być zaprojektowane, wznoszone, remontowane, konserwowane, użytkowane i burzone w sposób zapewniający bezpieczeństwo ludziom wykonującym wymienione czynności, zwierzętom oraz w sposób bezpieczny dla otaczającego środowiska. Zastosowanie odpowiednich Polskich Norm przy wykonywaniu wymienionych czynności stwarza domniemanie, że wymagania bezpieczeństwa zostały spełnione.
• Obudowy należy wykonać zgodnie z aktualnym poziomem wiedzy i najlepszą praktyką. Aktualny poziom wiedzy jest między innymi opisany w odpowiednich Polskich Normach.
• Obudowy należy wykonać zgodnie z aktualnym poziomem wiedzy i najlepszą praktyką, w szczególności jak przedstawiono w PN-M-01345:2001.
• Sprzęt elektryczny powinien być wykonany w sposób zapewniający bezpieczeństwo w czasie pracy i konserwacji.  Wykonanie sprzętu zgodnie z wymaganiami odpowiednich Polskich Norm stwarza domniemanie, że wyrób jest bezpieczny.
• Poziom zawartości ołowiu w wodzie pitnej nie powinien przekraczać X mg/m³, wyznaczony metodą przedstawioną w PN-Z-12345:2002.

[1] PN–EN 45020:2009 Normalizacja i dziedziny związane. Terminologia ogólna