Zarządzanie energią

W obliczu globalizacji gospodarki, wzrastających wymagań klientów i nasilającej się konkurencji, coraz więcej przedsiębiorstw dostrzega konieczność systematycznego podnoszenia sprawności działania. Potwierdzają to wyniki badań przeprowadzonych w roku 2010 wśród przedsiębiorców dwunastu krajów europejskich, w tym Polski (patrz: podsumowanie ankiety „CHANGE – Chambers Promoting Intelligent Energy for SMEs" opublikowane dnia 2013-10-28 przez Stowarzyszenie Europejskich Izba handlowych i Przemysłu w dniu 28 października 2013 r.).
 

Fot. Adobe Stock/ © adam121

Nie ma w tym nic dziwnego, ponieważ umiejętne gospodarowanie posiadanymi zasobami jest warunkiem poprawy lub co najmniej utrzymania pozycji firmy na rynku, gdzie nieustannie odbywa się weryfikacja tego kto jest w stanie przetrwać, a kto musi upaść. Szczególnego znaczenia nabiera w tym kontekście umiejętne zarządzanie zasobami energii elektrycznej, gdyż jej ceny stale rosną, a większość procesów realizowanych w firmie jest od niej uzależniona. Kluczowym elementem wzrostu gospodarczego energochłonnych przedsiębiorstw jest kwestia poprawy efektywności energetycznej, uzyskiwanej przez umiejętne zarządzanie energią. Zagadnienie to w polityce energetycznej naszego państwa jest traktowane w sposób priorytetowy.

W wyniku konieczności wywiązania się z zobowiązań unijnych, 15 kwietnia 2011 r. weszła w życie Ustawa o efektywności energetycznej (Dz.U. 2011 nr 94 poz. 551 z późniejszymi zmianami) nakładająca na firmy oraz obiekty użyteczności publicznej (i nie tylko) obowiązek zmniejszenia zużycia energii o 9% do roku 2016. Pojawił się również odpowiedni system zachęt w formie tzw. białych certyfikatów, które mogą otrzymać te firmy, które znacząco zmniejszą swoje zużycie energii. Powyższe czynniki przyczyniły się do podjęcia szeregu działań proefektywnościowych, zwłaszcza na szczeblu organizacyjnym, tym bardziej, że zaczęto dostrzegać, iż wyraźną poprawę w zakresie efektywności energetycznej można uzyskać nawet stosunkowo niewielkim nakładem sił i środków, tj. poprzez działania na szczeblu organizacyjnym. Co ważne w Polsce wciąż istnieje duży potencjał w zakresie oszczędności energii. Na taki potencjał wskazują np. dane prognozowane przez Fundację Efektywnego Wykorzystania Energii, według której poprawa efektywności energetycznej ma skutkować w Polsce zmniejszeniem kosztów energii u odbiorców końcowych o 35,9 mld PLN rocznie (źródło: „Efektywność energetyczna a ochrona klimatu", publikacja Instytutu na rzecz Ekorozwoju w ramach projektu „Dobry Klimat dla Powiatów"). Tak imponująca suma jedynie potwierdza prezentowane przez EUROSTAT wyniki dotyczące energochłonności polskiej gospodarki na tle innych krajów UE, które wskazują, iż pod tym względem jesteśmy wciąż znacznie powyżej poziomów energochłonności krajów z wyższym dochodem narodowym na mieszkańca.

Cennymi instrumentami działań przyczyniających się do poprawy efektywności energetycznej, a tym samym do umocnienia pozycji konkurencyjnej firmy, są Polskie Normy już opublikowane lub opracowywane obecnie w KT 304 ds. Aspektów Systemowych Dostawy Energii Elektrycznej, w tym zwłaszcza opublikowana w 2012 r. w języku polskim norma PN-EN ISO 50001. Proponuje ona system zarządzania energią (SZE) umożliwiający poprawę wyniku energetycznego organizacji dowolnego typu, wielkości i położenia geograficznego. Zaproponowany system przedstawia zarządzanie energią jako nieustający cykl czynności, w efekcie których powstaje procedura wykrywania braków i uchybień, ich eliminowania oraz proponowania poprawy sytuacji. Decydując się na wdrożenie SZE normy PN-EN ISO 50001, organizacja może opracować i wprowadzić w życie swoją politykę energetyczną oraz ustanowić cele, zadania i plany działania. Ciągłe doskonalenie wdrożonego SZE, który można łatwo zintegrować z innymi, istniejącymi już w firmie systemami zarządzania, ma w konsekwencji przyczynić się do skuteczniejszego wykorzystania zasobów energetycznych poprzez optymalizację procesów realizowanych w firmie pod kątem oszczędności energii, jak również przyczynić się do sprostania wymaganiom i regulacjom dotyczącym emisji gazów cieplarnianych. Uzyskanie certyfikatu zgodności z tą normą to wysłanie sygnału wszystkim zainteresowanym stronom, że procesy realizowane w danej organizacji są zgodne z najlepszymi praktykami zarządzania energią. To również kreowanie jej wizerunku jako organizacji zdecydowanej zarówno na rozpoczęcie długofalowych działań w zakresie racjonalizacji zużycia energii, jak i dbającej o ochronę środowiska.

Formułowanie polityki energetycznej danej organizacji i jej celów w tym zakresie doprowadziło do konieczności opracowania zharmonizowanych metod monitorowania i oceny oszczędności energii, które przedstawiono w normie PN-EN 16212 Obliczanie efektywności energetycznej i oszczędności energii metodami odgórną i oddolną, która w roku 2014 powinna być do nabycia w języku polskim.

Przed wprowadzeniem opisanego wyżej systemu zarządzania energią wg PN-EN ISO 50001 niezbędne jest dokonanie analizy sytuacji energetycznej w danej organizacji, co można przeprowadzić własnymi siłami bądź w ramach kompleksowego auditu zleconego firmie zewnętrznej. Atrybuty dobrego jakościowo auditu energetycznego określono w opublikowanej w języku angielskim i polskim normie PN-EN 16247-1 „Audity energetyczne – Część 1: Wymagania ogólne". W celu zwiększenia transparentności na rynku usług w zakresie auditowania energetycznego, zmierzono się w tej normie z ujednoliceniem wspólnych elementów takiego procesu, określając wymagania ogólne, wspólną metodologię i rezultaty poprawnie przeprowadzonego auditu energetycznego. Dodatkowo – ze względu na znaczenie ograniczenia zużycia energii w najbardziej energochłonnych branżach – trwają obecnie prace związane z określeniem szczegółowych wymagań dla auditów energetycznych dotyczących budynków, procesów przemysłowych i transportu (patrz projekty kolejnych części serii PN-EN 16247-1, tj. 2, 3 i 4, widoczne w programie prac KT 304).

Innym proponowanym w normach narzędziem wspomagającym proces zarządzania energią jest benchmarking efektywności energetycznej przedstawiony w PN-EN 16231, który umożliwia dokonywanie bieżącej korekty poszczególnych elementów procesu zarządzania energią w danym podmiocie poprzez porównanie aktualnej sytuacji w zakresie efektywności energetycznej bądź to w ramach podmiotu bądź pomiędzy podmiotami („równaj do najlepszych"). Podmiot zainteresowany skorzystaniem z tego narzędzia znajdzie w tej normie elementy stanowiące minimum takiego procesu, oraz wytyczne dotyczące przesłanek, którymi należy się kierować, decydując o rodzaju benchmarkingu, jak również sposobów jego planowania.

Wymienione wyżej normy stanowią jedynie część spójnego zbioru norm z zakresu zarządzania energią, który powstaje obecnie w KT 304 ds. Aspektów Systemowych Dostawy Energii Elektrycznej. Należy wspomnieć, że na szczeblu międzynarodowym trwają, przy współudziale KT 304, prace nad normami, z których część jest analogiczna do tych opisanych powyżej, ponieważ zainicjowano je nieco później niż w Europie. Przedstawiają one wytyczne i przykłady pochodzące z praktyki w zakresie ustanowienia, wdrożenia, utrzymania i udoskonalenia systemu zarzadzania energią zaproponowanego w normie PN-EN ISO 50001. Ponieważ przy ich opracowaniu bierze udział wielu ekspertów z Europy, można się spodziewać, że w przyszłości normy te mogą zostać wprowadzone do zbioru Norm Europejskich. Są to:

ISO 50002 Energy audits

Celem normy jest zharmonizowanie wspólnych aspektów procesu auditowania energetycznego, aby zapewnić większe zrozumienie i przejrzystość rynku tego typu usług. Autorzy podkreślają, że norma ta opiera się na dobrych praktykach w zakresie zarządzania energią i auditowania energetycznego. Zawiera ona minimalny zbiór wymagań niezbędnych do udoskonalenia poszczególnych etapów auditu energetycznego i zapewnienia jego szerokiej akceptacji. Podkreśla się również, że choć norma ISO 50001 nie wymaga przeprowadzenia auditu energetycznego zgodnie z ISO 50002, to jednak może on wyraźnie wspomóc określanie priorytetów w zakresie działań naprawczych efektywności energetycznej organizacji.

ISO 50003 Energy management systems -- Requirements for bodies providing audit and certification of energy management systems

Norma określa wymagania dotyczące kompetencji, zgodności i bezstronności organów przeprowadzających audit i certyfikację systemów zarzadzania energią (SZE). Stanowi ona w tym zakresie cenne uzupełnienie wymagań normy ISO/IEC 17021. Jej odpowiednikiem jest powstająca na terenie Europy norma EN 16247-5 ‘Energy Audits - Part 5: Qualification of Energy auditors'.

ISO 50004 Energy management systems -- Guidance for the implementation, maintenance and improvement of an energy management system

W normie określono wytyczne z zakresu właściwego wdrożenia systemu zarządzania energią wg ISO 50001, które są odpowiednie dla użytkowników z różnym doświadczeniem w zakresie zarządzania energią i systemów zarządzania energią (SZE).

ISO 50006 Energy baseline and energy performance indicators (EnPIs) -- General principles and guidance

Norma umożliwia ilościowe przedstawienie wyniku energetycznego oraz monitorowanie, pomiar i analizę charakterystyk, które są kluczowe pod względem racjonalnego użytkowania energii.

ISO 50015 Energy management systems -- Energy management systems - Measurement and Verification of Organizational Energy Performance -- General Principles and Guidance

Norma ta ustanawia wspólny zbiór zasad i wytycznych do stosowania podczas pomiaru i weryfikacji wyniku energetycznego organizacji dowolnego typu i wielkości, co przyczynia się do zwiększenia wiarygodności uzyskanych przez nią wyników energetycznych. Przedstawione w normie wytyczne mogą stosować zarówno organizacje z już wdrożonym systemem zarządzania energią normy ISO 50001, jak i te, w których system ten nie został jak dotąd wdrożony.

Wszystkie przytoczone powyżej normy powstały/powstają w ramach współpracy KT 304 z następującymi międzynarodowymi i europejskimi organami technicznymi:

1. ISO/TC 242 Energy management,

2. ISO/IEC JPC2 Joint Project Committee – Energy efficiency and renewable energy sources – Common terminology aspects of electrical energy supply,

3. CEN/CLC/JWG1 Energy audits,

4. CEN/CLC/JWG2 Guarantees of origin and energy certificates,

5. CEN/CLC/JWG3 Energy Management and related services – General requirements and qualification procedures,

6. CEN/CLC/JWG4 Energy Efficiency and Saving Calculation.

Szczegółowy opis prac realizowanych w KT 304 w zakresie efektywności energetycznej przedstawiono w opublikowanym w 2012 roku numerze specjalnym miesięcznika „Wiadomości PKN. Normalizacja" zatytułowanym: „Efektywność energetyczna".