Czym jest norma?

Norma

dokument przyjęty na zasadzie konsensu i zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę organizacyjną, ustalający – do powszechnego i wielokrotnego stosowania – zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników i zmierzający do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w określonym zakresie.

UWAGA: Zaleca się, aby normy były oparte na osiągnięciach zarówno nauki, techniki, jak i praktyki oraz miały na celu uzyskanie optymalnych korzyści społecznych.
 

Norma jest dokumentem:

• opisującym sprawdzony stan wiedzy technicznej, opisem aktualnego poziomu światowego (regionalnego, krajowego) w danej dziedzinie;
• przeznaczonym do dobrowolnego stosowania;
• służącym ułatwieniu i uproszczeniu przepływu towarów i usług pomiędzy rynkami;
• mogącym stanowić podstawę porozumienia sfery gospodarczej, rządowej i społecznej w spełnieniu określonych warunków bezpieczeństwa i jakości wyrobów i usług;
• chronionym prawem autorskim, tak jak filmy, muzyka, programy komputerowe lub utwory literackie;
• niebędącym informacją publiczną (zgodnie z art. 5 ust. 7 ustawy o normalizacji Polskie Normy nie stanowią informacji publicznej i nie podlegają udostępnieniu w trybie ustawy z dnia 6 września 2001 roku o dostępie do informacji publicznej (t.j. Dz. U. z 2020 r., poz. 2176 z późn. zm.). Wyrokiem z dnia 31 maja 2004 r. Naczelny Sąd Administracyjny, sygn. akt OSK 205/04, potwierdził, iż Polskie Normy nie stanowią informacji publicznej i nie podlegają udostępnieniu na wniosek zainteresowanego w trybie określonym w art. 14 ustawy o dostępie do informacji publicznej, jeżeli informacja ma dotyczyć Polskiej Normy w rozumieniu przepisów ustawy o normalizacji).

Norma jest narzędziem ułatwiającym:

• wytwarzanie dóbr;
• świadczenie usług;
• zarządzanie;
• współdziałanie systemów.

Cechy normy:

• charakter nieobowiązujący, czyli dobrowolność stosowania;
• treść normy uzgodniona przez zainteresowanych lub też stwierdzenie, że nie występuje sprzeciw w odniesieniu do treści (konsens);
• powszechne stosowanie;
• powszechna dostępność (nie oznacza bezpłatnego dostępu, ale brak ograniczeń w dostępie);
• zaakceptowana przez uznaną jednostkę normalizacyjną;
• wolna od ingerencji ze strony organów władzy w treść normy w trybie administracyjnym.

Normalizacja

działalność mająca na celu uzyskanie optymalnego, w danych okolicznościach, stopnia uporządkowania w określonym zakresie, poprzez ustalanie postanowień przeznaczonych do powszechnego i wielokrotnego stosowania, dotyczących problemów istniejących lub możliwych do wystąpienia

UWAGA: Działalność ta polega w szczególności na opracowywaniu, publikowaniu i wdrażaniu norm.

Poziom techniki

uzyskany w danym czasie stan możliwości technicznych w odniesieniu do wyrobów, procesów i usług, oparty na wspólnych osiągnięciach nauki, techniki i praktyki

Uznana reguła techniczna

postanowienie techniczne uznawane przez większość ekspertów za odpowiadające poziomowi techniki

UWAGA: Jeżeli dokument normatywny, dotyczący zagadnień technicznych, został opracowany przy współudziale stron zainteresowanych, w drodze konsultacji i na zasadach konsensu, to przyjmuje się, że po zatwierdzeniu stanowi on uznaną regułę techniczną.

Dokument normatywny

dokument ustalający zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników

UWAGA 1: Termin „dokument normatywny" jest terminem rodzajowym, obejmującym dokumenty takie jak: normy, specyfikacje techniczne, kodeksy postępowania i przepisy.

UWAGA 2: Przez „dokument" należy rozumieć jakikolwiek nośnik z utrwaloną na nim lub w nim informacją.

UWAGA 3: Terminy dotyczące różnych rodzajów dokumentów normatywnych są definiowane przy założeniu, że dokument i jego treść stanowią wyodrębnioną całość.

Norma czy standard?  

W języku polskim pojęcia „norma"  i „standard" mają całkowicie różne znaczenie, jednak w praktyce są  w sposób błędny stosowane zamiennie. Z lingwistycznego punktu widzenia problem narodził się z chwilą przyjęcia przez Polskę nomenklatury francusko-niemieckiej, w której dokument normatywny nazywa się odpowiednio „norme" i „norm", w odróżnieniu od nomenklatury anglosaskiej, w której ten sam dokument nazywa się „standard". Powszechne (zwłaszcza w technice informatycznej) stosowanie terminów zaczerpniętych z języka angielskiego rodzi nieporozumienia. W języku polskim norma to dokument normatywny, natomiast standard, w potocznym rozumieniu, to poziom. Mówimy o standardzie życia, hotelu itp. Należy jeszcze zwrócić uwagę, że w środowisku prawników pojęcie „norma" jest rozumiane zazwyczaj jako  „norma prawna", co często powoduje nieporozumienia, zwłaszcza w kwestii dobrowolności stosowania norm.

Norma, według cytowanej wyżej definicji, to dokument przyjęty na zasadzie konsensu i zatwierdzony przez upoważnioną jednostkę organizacyjną, ustalający - do powszechnego i wielokrotnego stosowania - zasady, wytyczne lub charakterystyki odnoszące się do różnych rodzajów działalności lub ich wyników i zmierzający do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w określonym zakresie.

Przytoczona wyżej definicja dotyczy normy formalnej (publicznej). Jej charakterystyczną cechą jest opracowanie w ramach uznanej formalnie jednostki organizacyjnej (normalizacyjnej) na szczeblu krajowym, regionalnym lub międzynarodowym, przy zastosowaniu pełnego konsensu oraz jawnych i przejrzystych procedur umożliwiających dobrowolny udział wszystkich zainteresowanych stron (producenci, konsumenci, organy nadzoru, nauka, stowarzyszenia, izby itp.). Na szczeblu krajowym władze państwowe uznają określoną organizację za krajową jednostkę normalizacyjną (w Polsce taką jednostką jest PKN na mocy Ustawy z dnia 12 września 2002 r. o normalizacji). W Europejskim Obszarze Gospodarczym władze Unii Europejskiej i EFTA uznają CEN, CENELEC i ETSI za europejskie organizacje normalizacyjne (odpowiednie postanowienia Rozporządzenia nr 1025/2012 Parlamentu Europejskiego i Rady ws. normalizacji europejskiej). Na szczeblu światowym Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna ISO i Międzynarodowa Komisja Elektrotechniczna IEC są uznane przez Światową Organizację Handlu. Norma formalna jest powszechnie dostępna i powszechnie stosowana bez żadnych ograniczeń.

Normy mogą być także opracowywane przez inne organizacje, zwane jednostkami normalizującymi, których uznaną (choć nie wyłączną) sferą działalności jest normalizacja. Zwykle są to organizacje sektorowe lub branżowe, o zasięgu krajowym, regionalnym lub międzynarodowym (jednak ten ostatni bywa czasem kwestionowany ze względu na niedostateczny mechanizm zapewnienia reprezentacji interesów międzynarodowych). Takimi organizacjami są m.in.: ASTM International – Amerykańskie Towarzystwo ds. Badań i Materiałów, IEEE – Instytut Inżynierów Elektryków i Elektroników, SAE International – Stowarzyszenie Inżynierów Motoryzacji, AECMA – Europejskie Stowarzyszenie Producentów Lotniczych, IATA – Międzynarodowe Stowarzyszenie Transportu Powietrznego, IIW –Międzynarodowy Instytut Spawalnictwa. Udział w opracowaniu takich norm jest ograniczony do członków danej organizacji. Same normy, choć publicznie dostępne, zazwyczaj nie są powszechnie stosowane (stosowanie takich norm przez członków organizacji jest często jednym z wymogów członkostwa). Określa się je mianem norm nieformalnych (publicznych).

Również różnego rodzaju fora i konsorcja przemysłowe, a nawet wielkie firmy, opracowują specyfikacje, które mogą zdominować rynek stając się normami „de facto" (prywatnymi lub konsorcjum). Tego typu rozwiązania są niebezpieczne dla wolnego rynku, ponieważ mogą prowadzić do monopoli lub oligopoli. Są one opracowywane z pominięciem wielu zasad normalizacji formalnej, takich jak powszechny dostęp do udziału w pracach, konsens czy powszechna dostępność. Przykładem takich norm prywatnych jest klawiatura QWERTY czy system „Microsoft Windows". Przykładem normy konsorcjum jest system HDMI (konsorcjum: Silicon Image, Hitachi, Matsushita Electric, Philips, Sony, Thomson i Toshiba).