Zrównoważone budownictwo

Rozwój zrównoważony to rozwój, który zaspokajając współczesne potrzeby, nie generuje istotnych ograniczeń dla rozwoju i zaspokajania potrzeb przyszłych pokoleń. Te ograniczenia to przede wszystkim dewastacja środowiska naturalnego i nadmierne zużycie zasobów naturalnych.

Poszukiwanie efektywnych rozwiązań, pozwalających minimalizować ograniczenia dla rozwoju, jest przedmiotem działalności w obszarze budownictwa, który przyjęło się nazywać „zrównoważonym budownictwem". Główne postawy i koncepcje to:

• inteligentny, trwały wzrost,
• trwałość wytwarzanych wyrobów, gospodarka o obiegu zamkniętym,
• zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych,
• poprawa efektywności energetycznej i wykorzystania zasobów naturalnych,
• zmniejszenie i zracjonalizowanie konsumpcji,
• aspekty społeczne - poprawa jakości życia społeczeństwa.

Do 2007 roku zrównoważone budownictwo jako całość nie było przedmiotem regulacji europejskich, które dotyczyły jedynie jego pojedynczych aspektów, np. wykorzystania energii (dyrektywa 2002/91/WE (EPBD)) czy wyrobów budowlanych (dyrektywa 89/106/EWG (CPD)).
 

Fot. Adobe Stock/ © Viacheslav Iakobchuk

W 2011 roku opublikowano rozporządzenie UE nr 305/2011 ustanawiające zharmonizowane warunki wprowadzania do obrotu wyrobów budowlanych i uchylające dyrektywę Rady 89/106/EWG (CPR). Wprowadza ono nowe zasadnicze wymaganie dotyczące zrównoważonego wykorzystania zasobów naturalnych. Spełnienie nowego zasadniczego wymagania i oznakowanie CE związane jest z koniecznością deklaracji właściwości wyrobu budowlanego opartej na zharmonizowanych europejskich metodach oceny. Metody te powiązane są bezpośrednio z pracami Komitetu Technicznego

PKN/KT 307 i wpływają na zmiany zharmonizowanych norm wyrobów opracowywanych przez pozostałe Komitety Techniczne odpowiedzialne za normalizację wyrobów budowlanych.

CEN/TC 350 zajmuje się opracowywaniem zestawu horyzontalnych Norm Europejskich, będących podstawą do oceny zgodności budynku z zasadami rozwoju zrównoważonego, uwzględniających aspekty środowiskowe, socjalne i ekonomiczne, przy wykorzystaniu podejścia analizy cyklu życia i kwantyfikowalnych wskaźników. Komitet pracuje nad systemem norm określających ramowy plan oceny „zrównoważoności" budynków, metod obliczania dla budynku oraz deklarację środowiskową wyrobów. Dla opracowywanego systemu norm niezbędne będą także dane wejściowe w postaci wymagań technicznych i funkcjonalnych, zawartych w specyfikacjach klienta i przepisach technicznych, które przyjmują postać „ekwiwalentu funkcjonalnego" pozwalającego przeprowadzić porównania pomiędzy poszczególnymi budynkami.

Aspekty normalizacyjne dotyczące zrównoważonego budownictwa są objęte zakresem działania PKN/KT 307 ds. Zrównoważonego budownictwa. Komitet ten jest odpowiednikiem polskim CEN/TC 350 Sustainability of construction works, jak również ISO/TC 59/SC 17 Sustainability in buildings and civil engineering works.

Normy opracowane przez CEN/TC 350 przewidziane jako wytyczne do oceny budynków, nie zawierają progowych wartości ani wag poszczególnych wskaźników środowiskowych, społecznych i ekonomicznych, których określenie należy do wyłącznych kompetencji państw członkowskich. Opracowywane normy przewidziane są do powszechnego stosowania w ocenach właściwości użytkowych budynków w cyklu ich życia. Przedstawiają one spójne metody oceny aspektów zrównoważonego rozwoju wyrobów budowlanych z punktu widzenia środowiska, społeczeństwa i gospodarki.

Ważnym czynnikiem zapewniającym nabywcom możliwość dokonania świadomego wyboru wyrobów budowlanych jest stopień zrozumienia informacji o ich właściwościach technicznych oraz, w coraz większym stopniu, istotnych aspektach środowiskowych. Narzędziami umożliwiającymi odpowiednią informację o cechach środowiskowych wyrobów są deklaracje środowiskowe, które zgodnie z aktualną polityką Komisji Europejskiej, należą do grupy podstawowych narzędzi wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju. Opracowanie takiej deklaracji polega na dokonaniu oceny wyrobu, poprzez określenie jego charakterystyki wyrażonej zbiorem odpowiednich wskaźników, odnoszących się do poszczególnych kategorii oddziaływania na środowisko lub właściwości ekologicznych.

Opracowana przez CEN/TC 350 norma EN 15804 jest dokumentem zawierającym zbiór wymagań dotyczących analizy oceny cyklu życia LCA (Life Cycle Assessment) dla wyrobów budowlanych i zawiera wytyczne prowadzenia takiej analizy zaakceptowane przez przemysł. Może być stosowana bezpośrednio jako dokument zasad kategoryzacji wyrobu PCR (Product Category Rules) dla typowych wyrobów budowlanych.

Wdrażane zmiany regulacji europejskich w zakresie sposobu wprowadzania wyrobów budowlanych na rynek (CPR) przewidują szersze uwzględnienie kryteriów zrównoważonego rozwoju, m.in. w wyniku zmian i uzupełnień wprowadzonych w 3. wymaganiu podstawowym. Wymaganie to, mówiące, że budynki nie powinny być źródłem zanieczyszczeń mających wpływ na człowieka, w nowym brzmieniu odnosi się wprost do pełnego cyklu życia obiektów budowlanych, jak również uwzględnia konieczność minimalizacji wpływu na zmiany klimatu. W rozporządzeniu zawarto także nowe, 7. wymaganie podstawowe, mówiące o zrównoważonym wykorzystaniu zasobów naturalnych. W rozporządzeniu wskazuje się, że do przeprowadzenia oceny zrównoważonego wykorzystania zasobów i wpływu obiektów budowlanych na środowisko należy, w miarę możliwości, stosować deklaracje środowiskowe wyrobów opracowywane w oparciu o ocenę cyklu życia LCA. Wyniki analiz LCA i tzw. deklaracje środowiskowe (EPD - Environmental Product Declaration), opracowane w oparciu o PN-EN 15804, są wykorzystywane w dokumentowaniu spełniania nowych wymagań rozporządzenia.

Podstawą deklaracji środowiskowej jest analiza pełnego cyklu istnienia wyrobu budowlanego opracowana według LCA. Jako aktualną metodę określenia charakterystyki środowiskowej wyrobu budowlanego przyjmuje się PN-EN 15804. Zgodnie z PN-EN 15804, jeżeli to możliwe, deklaracje środowiskowe III-go rodzaju dla wyrobów budowlanych mogą uwzględniać wszystkie fazy cyklu istnienia wyrobu. Pominięcie jakiejkolwiek fazy cyklu istnienia musi być uzasadnione. Informacje środowiskowe dotyczące wszystkich faz cyklu istnienia (tzw. cradle-to-grave; od pobrania surowców do końca fazy likwidacji obiektu) mogą być rozpatrywane w trzech następujących fazach:

• faza wyrobu A (tzw. cradle-to-gate; od pobrania surowców do bramy fabryki): dostarczenie surowców, transport do miejsca produkcji, wytwarzanie wyrobu (obligatoryjnie), transport do miejsca budowy, instalacja w budynku (opcjonalnie),
• faza budynku B: użytkowanie, eksploatacja, zastąpienie (opcjonalnie),
• faza likwidacji C: rozbiórka, poużytkowe zagospodarowanie (opcjonalnie).

Wykorzystanie metod oceny środowiskowej i ekonomicznej w cyklu życia jest też istotnym elementem działań sektora publicznego, w kierunku określenia dodatkowych procedur w przetargach mających na celu wybór rozwiązań ekologicznych.

Prace PKN/KT 307 są niezbędne dla wprowadzania zasad zrównoważonego rozwoju do polskiej praktyki budowlanej. Przygotowanie podstaw oprzyrządowania takich ocen będzie wsparciem dla osób decydujących o zakresie i formie przyszłych przepisów, będzie także wskazówką dla architektów i projektantów, jak uwzględniać aspekty zrównoważonego rozwoju w procesie projektowym.